बालकांच्या शैक्षणिक व चारित्र्य विकासाच्या दृष्टीने भारतात अनेक संस्था कार्यरत आहेत, त्यापैकी विद्या भारती ही भारतातील एक अग्रगण्य शिक्षणसंस्था आहे, जी संस्कारक्षम आणि मूल्याधारित शिक्षणासाठी ओळखली जाते. विद्या भारतीच्या मार्गदर्शनाखाली श्रीमती नरसम्मा हिरैय्या शैक्षणिक ट्रस्ट द्वारे अमरावती येथे एक आदर्श शिशुवाटिका सुरू करण्यात आली आहे.
ही शिशुवाटिका केवळ शिक्षण देण्याचे केंद्र नाही, तर येथे बालकांचा शारीरिक, मानसिक, बौद्धिक, सामाजिक आणि आत्मिक विकास घडवला जातो. श्रीराम पंचायतन मंदिराच्या निकट वसलेल्या या शिशुवाटिकेतील विद्यार्थी प्रत्येक दिवशी प्रभू श्रीरामाचे दर्शन घेत आपले शिक्षण सुरू करतात, यामुळे त्यांच्यात श्रद्धा, नैतिकता आणि सात्त्विकता विकसित होते.
शिशुवाटिकेचे वैशिष्ट्ये आणि शिक्षण पद्धती
विद्या भारतीच्या मार्गदर्शनाखाली ही शिशुवाटिका आनंददायी आणि कृती-आधारित शिक्षण प्रणाली राबवत आहे. येथे शालेय पाठ्यपुस्तकांच्या पारंपरिक चौकटीबाहेर जाऊन बालकांचा सर्वांगीण विकास करण्यावर भर दिला जातो.
१. पंचकोशीय शिक्षण तत्त्वज्ञान
शिशुवाटिकेतील शिक्षण भारतीय तत्त्वज्ञानानुसार पंचकोशीय विकासावर आधारित आहे. यामध्ये –
✅ अन्नमय कोश: खेळ, योग आणि आरोग्य शिक्षणाद्वारे शरीराची वाढ.
✅ प्राणमय कोश: मानसिक स्थैर्य, ध्यान आणि सकारात्मक ऊर्जेचा विकास.
✅ मनोमय कोश: भावनिक संतुलन, सुसंवाद कौशल्य आणि कलेचा अभ्यास.
✅ विज्ञानमय कोश: जिज्ञासा, विश्लेषणात्मक विचारसरणी आणि तर्कशक्तीचा विकास.
✅ आनंदमय कोश: संस्कार, आत्मचिंतन आणि आनंदी जीवनशैली.
२. शिशुवाटिकेतील गटविभागणी आणि बालकांचा विकास
शिशुवाटिकेमध्ये बालकांना त्यांच्या वयानुसार तीन गटांमध्ये विभागले जाते:
i) अरुण गट (३ ते ४ वर्षे)
- मुलांची जाणीवा आणि संवेदना विकसित करणे.
- खेळ, गाणी, गोष्टी आणि हाताने वस्तूंचा स्पर्श करून शिकवणे.
- नैतिक मूल्यांची ओळख करून देणे.
ii) उदय गट (४ ते ५ वर्षे)
- संवाद कौशल्य वाढवणे आणि भाषेचा विकास.
- हस्तकला, चित्रकला आणि खेळाद्वारे बौद्धिक वाढ.
- सामाजिक जबाबदाऱ्या आणि चांगल्या सवयी शिकवणे.
iii) प्रभात गट (५ ते ६ वर्षे)
- प्राथमिक शिक्षणासाठी मजबूत पाया तयार करणे.
- गणित, भाषा आणि समस्या सोडवण्याचे कौशल्य वाढवणे.
- नैतिक शिक्षण, संस्कार आणि चारित्र्य विकासावर भर.
गेल्या तीन वर्षांत प्रभात गटातून बाहेर पडणाऱ्या विद्यार्थ्यांची शैक्षणिक गुणवत्ता आणि संस्कारक्षमता उल्लेखनीय राहिली आहे. ते पुढील शिक्षणासाठी संपूर्णतः तयार आहेत.
३. श्रीराम पंचायतन मंदिराचा धार्मिक आणि सांस्कृतिक प्रभाव
शिशुवाटिका श्रीराम पंचायतन मंदिराच्या सान्निध्यात असल्यामुळे विद्यार्थ्यांवर त्याचा अतिशय सकारात्मक परिणाम होत आहे.
✅ दररोज प्रभू श्रीरामाचे दर्शन घेतल्याने मुलांमध्ये आध्यात्मिक शांती आणि आत्मविश्वास वाढतो.
✅ नैतिक शिक्षण आणि धार्मिक संस्कार बालकांच्या बालवयात रुजवले जातात.
✅ मुलांमध्ये श्रद्धा, आदरभाव आणि संयम यांसारखे गुण विकसित होतात.
शिक्षण पद्धती आणि उपक्रम
विद्यार्थ्यांचा संपूर्ण शारीरिक, मानसिक आणि नैतिक विकास होण्यासाठी शिशुवाटिकेत विविध उपक्रम राबवले जातात.
१. कृती-आधारित शिक्षण
✅ संख्याज्ञान, रंग, आकार, पाणी प्रयोग आणि वस्तूंचे गुणधर्म समजावून सांगणारे छोटे प्रयोग.
✅ हस्तकला, चित्रकला आणि रंगकामाद्वारे सर्जनशीलता वाढवणे.
✅ श्लोक, भजन आणि लोककथांच्या माध्यमातून भाषा विकास.
२. सण आणि उत्सवांचा समावेश
✅ भारतीय संस्कृती आणि परंपरांचे आकलन होण्यासाठी विविध सण-उत्सव साजरे केले जातात.
✅ रामनवमी, गुरुपौर्णिमा, कृष्ण जन्माष्टमी, गणेश उत्सव यांचे आयोजन.
✅ पालक आणि समाजाच्या सहभागाने भारतीय मूल्यांचे संवर्धन.
३. शारीरिक व मैदानी खेळ
✅ योग, सूर्यनमस्कार आणि शारीरिक व्यायाम.
✅ मैदानी खेळ आणि गट खेळांद्वारे शरीरतंदुरुस्ती आणि टीमवर्कचा विकास.
✅ कृषी व बागकाम कार्यशाळा.
विद्यार्थ्यांवरील सकारात्मक परिणाम
१. आत्मविश्वास आणि व्यक्तिमत्त्व विकास
शिशुवाटिकेतील संस्कारक्षम वातावरणामुळे बालकांमध्ये आत्मविश्वास, चांगली संवादशैली आणि व्यक्तिमत्त्वातील खुललेपणा वाढतो.
२. बौद्धिक आणि शैक्षणिक प्रगती
शिक्षण प्रणालीमुळे विद्यार्थ्यांचा वाचन, गणित, भाषा आणि वैज्ञानिक दृष्टिकोन वाढतो आणि त्यांना पुढील शिक्षणासाठी उत्तम तयारी होते.
३. नैतिक मूल्ये आणि सामाजिक जबाबदारी
शिशुवाटिकेत शिकलेल्या शिस्त, जबाबदारी, सहकार्य आणि आदरभावाच्या सवयी पुढील जीवनात उपयोगी पडतात.
४. चारित्र्य आणि नैतिकता यांचा पाया
विद्यार्थी लहानपणापासून सत्य, प्रामाणिकपणा, सहकार्य आणि सेवाभाव यांसारख्या मूल्यांना प्राधान्य देतात.
श्रीमती नरसम्मा हिरैय्या शैक्षणिक ट्रस्ट आणि विद्या भारतीचे मार्गदर्शन
ही शिशुवाटिका विद्या भारतीच्या मार्गदर्शनाखाली कार्यरत असून, श्रीमती नरसम्मा हिरैय्या शैक्षणिक ट्रस्टच्या सहकार्याने तिच्या शिक्षण व व्यवस्थापन विकासाचे नियोजन केले जाते.
✅ शिक्षकांचे विशेष प्रशिक्षण – शिक्षकांना संस्कारक्षम आणि कृती-आधारित शिक्षण देण्यासाठी प्रशिक्षण दिले जाते.
✅ शिक्षण गुणवत्ता सुधारणा योजना – सतत नवे प्रयोग आणि उपक्रम राबवले जातात.
✅ विद्यार्थी विकास कार्यक्रम – मुलांच्या चौफेर प्रगतीसाठी कौशल्यविकास उपक्रम राबवले जातात.
निष्कर्ष
अमरावती येथील श्रीमती नरसम्मा हिरैय्या शैक्षणिक ट्रस्ट संचालित शिशुवाटिका ही विद्या भारतीच्या तत्त्वज्ञानानुसार भारतीय संस्कृती आणि आधुनिक शिक्षण यांचा सुंदर संगम साधणारी शाळा आहे. येथे संस्कारक्षम शिक्षण, मूल्याधारित जीवनशैली आणि सर्वांगीण विकासावर भर दिला जातो.
यामुळे येथे शिक्षण घेणारी बालके पुढील शैक्षणिक जीवनात सशक्त, आत्मविश्वासू आणि नैतिकदृष्ट्या मजबूत नागरिक म्हणून घडतात.
Leave a Reply